ای دوست، ماه روزه رسید و تو خفته­ای              آخر زخواب غفلت دیرینه سر بر آر 

سالی دراز بوده­ای اندر هوای خویش                 ماهی خدای را شو و دست از هوا بدار

پنداشتی که چون نخوری ، روزه کامل است!       بسیار چیز هست جز این، شرط روزه دار

هر عضو را بدان که بتحقیق روزه­ایست               تا روزة تو روزه بود نزد کردگار

اول نگاه دار نظر، تا رخ چو گل                      در چشم تو نیفکند از عشق خویش خار

دیگر ببند گوش ، زهر ناشنیدنی                      کز گفتگوی هرزَه، شود عقل تار و مار

دیگر زبان خویش که جای ثنای اوست              از غیبت و دروغ فرو بند استوار

دیگر به وقت روزه گشادن مخور حرام               زیرا که خون خوری تو از آن بِه هزار بار.(عطار)

آثار تربیت فردی روزه

روزه نقش سازنده و مفیدی در بعد تربیتی انسان دارد. در پرتوی روزه داری زمینه و شرایط لازم فراهم می گردد تا انسان استعداد های خود را شکوفا نمایند.

روزه به انسان کمک می‌کند که در بعد تربیتی به قله ی  بلند معنوی صعود نماید و فضائل ذیل در وجودش تقویت گردد:

1.تقویت روحیه تقوی و پرهیزگاری

رسیدن به درجه تقوا و زنده‌‌کردن روح پرهیزگاری در وجود انسان و در نتیجه کنترل غرائز؛ موجب صعود وی به قلة معنوی است .چنانکه امیرالمومنین (ع) نیز در یکی از بیانات می‌فرمایند: «صوم شهر رمضان ،فانه جنة من العقاب؛ روزه ماه مبارک رمضان سپری است از عذاب الهی»[1] فرد روزه‌دار در راستای روزه‌داری و با رعایت تمام جوانبروزه ، زبان خود را از آفتهای زبانی همچون تمسخر و دشنام وناسزاگویی و غیبت و دروغ و تهمت و افترا و نزاع و درگیری لفظی و گوش خود رااز شنیدن همین آفات و نیز سخنان لغو و بیهوده و چشم خود را از مشاهدهمناظر لهو گناه و حرام و نیز ، فکر و اندیشه خود را از اندیشه‌ها و نیتهایپلیدی همچون سوءظن و سایر اعضا و جوارح پیکر خود را از تمام معصیت‌ها باز می‌دارد و نیز به فرمودة امام دوم شیعیان ، با سبقت بر طاعت و عبادت در میدانمسابقه ماه رمضان و در کل ، تسلط یافتن بر هیجانات شهوت و ضعیف ساختن آن ،در نهایت ، بر شیطان درون و برون مسلط می‌گردد و به وجود آمدن آثار تجرد وروحانیت را در درون خود حس می‌کند که رسیدن به این درجه از معنویت و صفاینفس و پاکی دل ، خود ، کمک بزرگی برای معرفت و شناخت بهتر راهها از بی راهه‌های پیشنهادی شیطان خواهد بود که این درجه از معرفت بازدارنده از انحراف وتباهی ، همان ملکه نورانی تقواست که هدف بنیادین و اساسی از واجب ساختنروزه از طرف آفریدگار حکیم و داناست.

سرانجام روزه‌داری موجب می‌شود که روحیه تقوی و پرهیزگاری در وجود انسان تقویت گردد و صفا و پاکی را در درون خویش احساس نمایند.

2. تقویت روحیه صبر

روزه دارای موجب تقویت صبر و بردباری انسان ها در مقابل مشکلات میگردد. چنانکه قرآن اشاره بر این مطلب دارد:«وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ؛ از صبر و نماز یارى جوئید؛ (و با استقامت و مهار هوسهاى درونى و توجه به پروردگار ، نیرو بگیرید؛) و این کار، جز براى خاشعان، گران است.»[2]

3. تقویت اراده

سرکوب کردن نفس طغیانگر؛ موجب می‌شود که اراده انسان قویتر گردد و بر هواهای نفسانی غالب آید؛ چون که انسان از وسوسه شیطانی در امان خواهد بود؛ برای این که شیطان به امر خداوند در ماه مبارک رمضان، در غل و زنجیر قرار دارد.

3. تقویت روحیه احسان

در روزه انسان یاد دو فقر می افتد : 1- فقر دنیا 2- فقر آخرت.   پیامبر فرمودند:« وَاذکُروُا بِجُوعِکُم وَ عَطَشِکُم فِیه جُوع یَومَ القِیامَه وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَقُوا علی فُقَرائِکُم وَ مَساکینِکُم.» انسان با روزه یاد گرسنه‌‌ها می‌افتد و احسان به مردم در او زیاد می‌شود . احسان دو برکت دارد. 1- حس هم نوع دوستی 2- دفع خطر احتمالی. روزه هم دنیا را بیمه می‌‌کند هم  آخرت را . روزه از فقر آخرت انسان جلوگیری می‌کندو باعث می‌شود انسان کمتر گناه کند.

4. تقویت جنبه شکیبایی روح

باتوجه به این که روزه تمرین مقاومت جسم و روح در برابر خواست‌های نامشروعجسمی و حتی برخی خواست‌های مشروع و مباح است ، بنابراین ابزار کمکی خواهدبود برای گذر از زندگی و استمرار بخشیدن به حیات.

 چراکهصبر بر طاعت الهی (روزه) روح فرد را بزرگ کرده و در برابر پذیرش حق ،متواضع می‌گرداند و شکیبایی و مقاومت و پایداری او را در پیمودن راه تکامل ،به مراتب ، افزون می‌سازد و این جنبه از تاثیرات روزه ، مورد تایید نصصریح آیه 45 از سوره بقره است که می فرماید: «از صبر (که به فرموده امامششم(ع) منظور همان روزه داری است) و نیز از نماز به عنون ابزار کمکی برایزندگی خودتان استعانت و یاری بطلبید»

 5. تقویت روحیه اخلاص

حضرتزهرا (س) فرمودند : خداوند برای تثبیت اخلاص ما روزه را بر ما واجب کردهاست.اخلاص یعنی هیچ کاری را برای غیر خدا انجام ندهیم . روزه فعل نیست بلکهترک است.      روزه یعنی نخوردن ،گناه نکردن و... روزه 40 مرتبه دارد وامام صادق (ع) می فرمایند  هر کس این 40 مرتبه را انجام دهد روزدار واقعیاست . هم? روزه به نیت آن مربوط است و اینکه برای رضای خدا باشد .   « الناس هالکون الا العالمون العلمون هالکون الا العاملون و العاملونالهالکون الا المخلصون فی خطر عظیم. اخلاص رمز آشنایی است [3].« اِذا اَرادَالله بِعَبدٍ خَیرٌ جَعَلَ عَیبُهنَصبَ عَینَه» خدا هر کس را دوست بدارد عیبش را به او نشان می دهد.مخلصینمثل شکر حل شده در آب هستند. و در مناجات شعبانیه میخوانیم« اِنَّ مَن تَعَّرَفَ بِکَ غَیرَ مَجهول» خدایا آنکس که تو معرف او باشی مجهول نمی ماند .

عن فاطمه الزهراء: فرضَ الله الصیام تثبیتاً للاخلاص[4] روزه گرفتن موجب می‌شود که اخلاص در وجود انسان نهادینه شود و هنگامی که اخلاص در وجود انسان نهادینه شد، دیگر کاری را برای غیر خدا در هیچ شرایطی انجام نمی‌دهد. مثل کارهای علی(ع) در جنگ خندق و استراحت به جای پیامبر(ص) در شب که مورد سوء قصد دشمنان قرار گرفت و برداشتن درب خیبر به امر خداوند و ...

6. تقویت روحیه شکر و تشکر

سوره بقره آیه 185 : یکی از لوازم بندگی تقویت روحیه شکر است .در مسیر بندگی به همراه داشتن روحیه شکر و عذر خواهی را بسیار نیاز داریم و ما این دو روحیه را در ماه رمضان تقویت می کنیم .

7. تقویت روحیه استغفارو عذر خواهی

مَن لَمیَشکُرالمَخلُوق لم یشکر الخالق، اول باید توان تشکر از مخلوق را پیدا کنیم تا بعد ازآن توان تشکر از خالق را بدست بیاوریم . زیرا اگر نتوانیم از کسی که او رابا حواس ظاهری می بینیم تشکر کنیم قطعأ نمی توانیم ازکسی که با حواس ظاهریقابل رویت نیست، تشکر کنیم. شکر و تشکری که با ترس و طمع باشد سود و فاید‌‌ای به همراه ندارد و تشکر باید بُعد تربیتی داشته باشد . ماه رمضان پادگانانسان سازی است .خداوند در چند جای قرآن می‌فرماید : « من بهترین تشکرکننده از شما هستم. »  « و قلیلٌ من عبادی الشَکُور؛ ولی بنده‌هایتشکر کننده کم هستند .» در ماه رمضان انسان روحیه شکرش بالا می‌رود . مانندوقتی که انسان گرسنه می‌شود و از خدا به خاطر نعمت‌هایش تشکر می‌‌کند. پیامبر (ص) با اینکه معصوم بود دائم الاستغفار بود ولی ما که دائم الخطاهستیم چرا استغفار نمی‌‌کنیم؟

8. قرار گرفتن در ردیف بهترین بندگان خدا

انسان می‌تواند هم قطارانخودش را ببیند. خداوند صائمین( روزه گیرندگان)را در ردیف بهترین بندگانخودش قرار داده است.(سوره احزاب آیه 35) و این نشان دادن همردیف ها وهمقطاران انگیزه انسان را افزایش می دهد.

سر انجام روزه در بعد تربیت فردی افراد بسیار مفید است. روزه باعث می شود که تقوی در وجود انسان زنده شود و روحیه بخشش و احسان به مستمندان و ضعفا تقویت گردد. اراده انسان با روزه گرفتن مستحکم شود و در مقابل خواستهای نفسانی و هواهای غریزی ضعیف گردد. روحیه تقوییت اراده و شکرگذاری و اخلاص در وجود انسان نهادینه گردد.

 [1]. نهج البلاغه خطبه/ 109.

برچسب‌ها: